चीनले जारी गरेको नयाँ नियम अनुसार कार्गोलाई चिनियाँ ट्रकमा अगाडि बढाउनु पर्ने अधिकारीहरूले बताएका छन्।
चिनियाँ अधिकारीहरूले नयाँ नियम जारी गरेका छन् जसअन्तर्गत तातोपानीमा नेपाली ट्रकहरूलाई सीमा पार गर्न अनुमति छैन र तिनीहरूको कार्गो तिब्बतको बिन्दुहरूमा ओसारपसार गर्न चिनियाँ ट्रकहरूमा स्थानान्तरण गर्नुपर्नेछ, अधिकारीहरूले भने।
आठ वर्षपछि सोमबारदेखि तातोपानी नाकाबाट नेपालको निकासी सुचारु भएको र तीनवटा सामान बोकेका कन्टेनर सीमामा आइपुगेको नेपाली अधिकारीले जानकारी दिए । यात्रुहरूलाई अझै पनि सीमा पार गरेर चीन जान दिइँदैन।
२०७२ वैशाखको भूकम्पले पूर्वाधार ध्वस्त भएपछि उत्तरी सीमापार तातोपानी–खासा व्यापार मार्ग बन्द भएको थियो । तातोपानी भन्सार कार्यालयका प्रमुख दयानन्द केसीले भने, ‘तीनवटा कन्टेनरले मितेरी पुलमा बाँसको स्टूल, रतन कुर्सी र गद्दाहरू चिनियाँ ट्रकमा लोड गरेका थिए ।
“हामीलाई सीमामा नयाँ नियमको बारेमा जानकारी छैन। धेरैजसो स्याउ र लसुन बोकेका सातदेखि आठ कन्टेनर चीनबाट तातोपानी आइपुगेका छन्,’ केसीले भने । सन् २०१५ मा नाका बन्द हुनुअघि नेपाली ट्रकलाई मितेरी पुलबाट चीन प्रवेश गर्न दिइएको थियो । केसीले भने, ‘मलाई थाहा भएसम्म यात्रु र सवारी आवागमन सुचारु गर्ने विषयमा अर्को सरकारस्तरीय बैठकमा छलफल हुनेछ । “हामी अन्य घटनाक्रम बारे सचेत छैनौं।”
काठमाडौंबाट करिब ११५ किलोमिटर टाढा रहेको तातोपानी नाका ऐतिहासिक रूपमा चीनसँगको व्यापारका लागि मुख्य स्थल मार्ग हो। विगतमा, भरिया र खच्चरका स्तम्भहरूले तिब्बतका विभिन्न बिन्दुहरूमा हिमालयन पासहरूबाट व्यापारिक सामानहरू ढुवानी गर्थे।
काठमाडौं र कोदारी जोड्ने अरनिको राजमार्ग, सन् १९६० को दशकको उत्तरार्धमा खोलिएको, पुरानो व्यापारिक मार्गलाई फर्काउँछ। भूकम्पपछि नाका बन्द हुनुअघि तातोपानी भन्सार कार्यालयले दैनिक एक करोड ५० लाखभन्दा बढी राजस्व संकलन गर्ने गरेको थियो । खासमा किनमेलका लागि काठमाडौं उपत्यकाका नेपालीहरूको भीड लाग्ने गर्दथ्यो । राजमार्गको छेउछाउमा होटल र रेष्टुरेन्टहरु फस्टाएका छन् ।
तर, भूकम्पले ती सबै बन्द गरिदिएपछि व्यापारीहरूले तातोपानी बजार छाड्न थाले । बजार सहर अहिले सुनसान देखिन थालेको स्थानीय बताउँछन् । नाका मे २९, २०१९ मा छोटो समयका लागि पुनः खोलियो।
‘चीनले नेपाली कन्टेनर खासा प्रवेश गर्न नदिएकोले व्यापारीको भाडा बढेको छ,’ केसीले भने । अधिकारीहरुका अनुसार नेपालबाट खासाका लागि झण्डै १३ वटा सामान बोक्ने कन्टेनरहरु सीमा नाका भएर खासामा जाने गर्दथे भने दैनिक १ सयदेखि १ सय ५० चिनियाँ कन्टेनरहरु सहरको चहलपहलमा नेपाल आउने गरेका थिए ।
आयातित सामानमा स्याउ, विभिन्न आयोजनाका उपकरण, तयारी पोशाक र जुत्ता रहेका छन् । खासामा पर्याप्त पूर्वाधार नभएको र केरुङ नाकालाई चीनले प्राथमिकतामा राखेको अधिकारीहरुको भनाइ छ । ‘कुनै समय भीडभाड हुने खासा बजार अहिले सुनसान छ । खासामा पनि गोदाम छैन,’ केसीले भने ।
Covid-19 को समयमा उत्तरी सीमा चेक पोस्टहरूमा झन्झट पछि, व्यापारीहरूले आफ्नो ढुवानी दक्षिणी सीमा नाका हुँदै भारतको कोलकाता बन्दरगाहमा पुर्याउन थाले। केसीले भने, ‘कन्टेनरको संख्या बढ्छ कि घट्छ भनेर केही दिन कुर्नुपर्नेछ । तातोपानी नाका चीनबाट आउने औषधि र स्वास्थ्य सामग्री ओसारपसार गर्न अप्रिल ८, २०२० मा केही समयका लागि खुला गरिएको थियो । नेपाल–चीन सीमा व्यापार संयन्त्रको ल्हासामा भएको बैठकले चैत २९ गते ३८ महिनापछि रसुवागढी–केरुङ नाका खोलेको थियो ।
नेपाल–चीन चेम्बर अफ कमर्शका अध्यक्ष त्रिभुवन धर तुलाधरले भने, “चिनियाँ वाणिज्य सल्लाहकार र राजदूतले व्यापारको मात्रा बढाउने कुरामा सकारात्मकता देखाएकोले चीनबाट तातोपानी नाकाबाट व्यापारमा अब कुनै अवरोध नहोस् भन्नेमा हामी विश्वस्त छौं । उद्योग र व्यापार मेलामा सहभागी भएको ल्हासाबाट पोष्टसँग कुरा गरेका तुलाधरले यस्ता कार्यक्रमले चीनतर्फको निर्यात बढाउन मद्दत पुग्ने बताए ।
वैशाख २८ देखि वैशाख ४ गतेसम्म भएको मेलामा करिब ८० नेपाली हस्तकला व्यवसायी तथा व्यापारीको सहभागिता रहेको थियो । तुलाधरले यात्रु तथा सवारी साधनको आवतजावत पनि यथाशीघ्र खोल्न आवश्यक रहेको बताए । नेपाल र चीनबीच रसुवागढी-केरुङ र तातोपानी-झाङ्मु (खासा पनि भनिन्छ) दुई प्रमुख व्यापारिक मार्गहरू छन्।
काठमाडौंबाट १९० किलोमिटर दुरीमा रहेको रसुवागढी–केरुङ भन्सार नाका २०१५ मा तातोपानी–खासा नाका बन्द भएपछि वैकल्पिक मार्गका रूपमा प्रयोग भएको थियो र त्यसबेलादेखि नै यसले थप चासो लिन थालेको थियो ।
तातोपानीबाट काठमाडौंसम्म सामान ढुवानी गर्न ४० हजार रुपैयाँ र रसुवागढीबाट ८० हजार रुपैयाँ लाग्ने व्यापारीहरू बताउँछन्। सरकारले तातोपानीबाट हुने व्यापारलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने उनीहरुको भनाइ छ ।
भन्सार विभागका अनुसार नेपालले गत आर्थिक वर्षको सोही अवधिमा रु ६२ करोड २६ लाख ६० हजारको तुलनामा चालु आर्थिक वर्षको वैशाख मसान्तसम्ममा रु ६३ करोड ६८ लाख ३० हजारको वस्तु निर्यात गरेको छ । चालु आर्थिक वर्षको पहिलो नौ महिनामा चीनबाट नेपालतर्फको आयात २३ प्रतिशतले घटेर रु १६२ अर्ब ४४ करोड पुगेको छ । समीक्षा अवधिमा चीनसँग नेपालको व्यापार घाटा १६१ अर्ब ८१ करोड रहेको छ ।
गत आर्थिक वर्षको सोही अवधिमा आयात १३ दशमलव १९ प्रतिशतले बढेर रु २६४ अर्ब ७८ करोड पुगेको छ । गत आर्थिक वर्षमा नेपालको चीनतर्फको निर्यात वार्षिक २० दशमलव ४ प्रतिशतले घटेर रु ८० करोड ७५ लाख ५० हजार पुगेको छ ।
गत आर्थिक वर्षमा नेपालको व्यापार घाटा २६३ अर्ब ९७ करोड रहेको थियो । चीनले ८ हजार नेपाली सामानमा भन्सारमुक्त पहुँच प्रदान गरेको छ । ‘नेपाल सरकारले क्वारेन्टाइन र भन्सार क्लियरेन्समा अनुकूल नीति बनाउन चीनलाई अनुरोध गर्नुपर्छ’, व्यापारीहरूले भने ।
“नेपालले सेनेटरी र फाइटोसेनेटरी प्रमाणपत्र जारी गर्न प्रयोगशाला निर्माण गर्न आवश्यक छ, र चीनसँग प्रमुख निर्यातयोग्य वस्तुहरूको पारस्परिक मान्यताका लागि सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्नुपर्छ,” एक व्यापार विज्ञले भने।
सन् २०२० को सुरुमा चीनले भारी हिमपात र ल्होसार पर्वका कारण सीमा नाका बन्द गरेको थियो । विश्व स्वास्थ्य संगठनले मार्च ११, २०२० मा कोरोनाभाइरसको प्रकोपलाई महामारी घोषणा गरेपछि, देशहरूले आफ्नो सिमाना बन्द गर्न र रोग फैलिनबाट रोक्न लकडाउन लागू गर्न बाध्य भएका थिए।
भूकम्पअघि नेपालबाट हस्तकलाका सामान, औषधीजन्य जडिबुटी, चाउचाउलगायत ८२ प्रकारका सामान निर्यात भएको थियो । नेपालको उत्तरपश्चिमी कुनामा रहेको हिल्साको सीमा नाका तिब्बतको ताक्लाकोट जाने अनुमति पाएका हुम्लाका बासिन्दाहरु खुसी भएका छन् । सोमबार १८ नेपाली सीमा पार गरी ताक्लाकोट पुगेका थिए ।
हुम्लाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी श्रीनाथ पौडेलले हिल्सा नाकामा चीन र नेपाल दुवै देशका सुरक्षाकर्मी र भन्सार अधिकृतको संयुक्त रुपमा गेट खोलेको र १८ जनाले सीमा पार गरेको जानकारी दिए । काठमाडौंपोस्ट बाट साभार
